Het ABC van het voetbal - gevorderden - Expected Goals

Het begon allemaal in 2012 toen Sam Green dit artikel publiceerde en het al bestaande concept van "expected goals" voorzag van een nieuwe berekeningsmethode, waardoor het concept definitief ingang vond, eerst bij gokkers en gokkantoren, daarna bij voetbalmakelaars en trainers, en ten slotte in televisieprogramma's en bij de modale voetballiefhebber. Het blijft echter een wiskundig concept dat niet altijd goed wordt begrepen en zelfs misbruikt.

Wat betekent "expected goal"?

Een "expected goal" (xG) is letterlijk een "verwacht doelpunt" maar is eigenlijk een maatstaf voor de kwaliteit van een doelkans. Het drukt uit hoe groot de kans is dat uit een gegeven fase een doelpunt voortkomt. Die kans ligt tussen 0% en 100% of dus tussen 0 en 1. Een uittrap heeft een xG = 0 terwijl een intikker pal op de doellijn voor een lege doelmond xG = 1 heeft. Een penalty heeft een xG = 0,79 omdat 79% van de genomen strafschoppen effectief wordt omgezet (cijfer varieert per bron). 

Andere doelkansen worden geëvalueerd aan de hand van parameters en de beschikbare data voor die parameters en vergelijkbare situaties.  Volgende aspecten beïnvloeden de kans:

- afstand tot de goal
- hoek naar de goal
- aantal verdedigers tussen bal en doel
- met de voet of met de kop
- is de assist een doorsteekbal, een voorzet, over het hoofd, of een pas achteruit
- ligt het spel open, is het een counter, een gesloten defensie ...

Hoekschoppen, vrije trappen en andere fasen hebben een eigen berekeningsmethode omdat de fase minder variabelen bevat en dus dieper kan worden geëvalueerd. Toen Barcelona onder Guardiola begon met hoekschoppen kort te nemen, was dat omdat de xG van een rechtstreekse hoekschop te laag was, zo'n 0,02 (!) en het een veel hogere xG kon bekomen door de bal met kort passenspel dichterbij de goal te brengen en vandaar een schot te wagen.

Expected goals voor een speler

xG is dus in de eerste plaats een maatstaf voor één kans. Het wordt echter interessant als we kijken naar het totaal van xG per speler en per ploeg. Het is ook daar dat de misvattingen en het onbegrip de kop opsteken.

De oorspronkelijke analyse van Sam Green wou immers een antwoord bieden op de vraag waarom sommige spelers vaker scoren dan andere, ook al schieten ze even vaak op doel. Is de ene een betere schutter dan de andere of spelen er andere factoren? En is het altijd een goed idee om op doel te schieten?

Zo ontwikkelde hij xG als maatstaf voor één kans. De xG/shot voor alle schoten van een speler over een periode, geeft aan hoe groot de kans gemiddeld was per doelpoging van dié speler. Spelers met een hoge xG/shot wachten eerder met een doelpoging tot ze een grote kans hebben te scoren, of krijgen panklare doelkansen aangeboden door hun ploegmaats. Spelers met een lage xG/shot zijn eerder geneigd te schieten bij elke mogelijkheid, of worden door hun ploeg zelden in een goede scoringspositie gebracht. Hoewel het team dus een rol speelt in de maatstaf, beschouwen we het toch als een kwaliteit van de speler en een maat voor diens besluitvorming om te schieten.

Sam Green bepaalde op die manier dat Robin Van Persie een betere spits was dan Luis Suarez omdat hij vaker schoot vanuit een goede positie terwijl Suarez schoot zodra hij kon. Voor een coach als Klopp was het duidelijk dat Suarez eerder een zwakte was dan een troef.

Expected goals voor teams

Voor een team is het interessant te kijken naar het totaal aan expected goals: de optelsom van alle xG-waarden voor alle doelpogingen. Deze maatstaf geeft een idee over hoeveel kansen een team gecreëerd heeft en hoe groot die kansen waren, resulterend in een "verwacht aantal doelpunten". Een team dat in één wedstrijd vier penalty's krijgt bijvoorbeeld en geen enkele andere kans afdwingt, zou een totale xG hebben van 4 x 0,79 = 3,16. Over meerdere wedstrijden wordt dan gekeken naar het gemiddelde. In het huidige seizoen staat Genk op kop met 2,51 xG/wedstrijd, gevolgd door Gent met 2,05. Slechtste ploeg is hier Seraing met 0,89.

Het tegenovergestelde is xGA, het verwachte aantal doelpunten tegen. De beste ploeg hier is Union met 1,09 xGA/wedstrijd, slechtste Kortrijk met 2,06.

Het is net die verhouding van xG - xGA die het concept zo populair gemaakt heeft in de gokwereld. Voordien voorspelden gokkers en kantoren de volgende wedstrijd op basis van voorbije prestaties. Door dat te verfijnen naar voorbije verwachte prestaties, proberen gokkers en kantoren mekaar nog slimmer af te zijn.

Enkele misvattingen

De doorsnee mens heeft geen sterk ontwikkelde intuïtie voor statistiek, dus een statistisch begrip als verwachtingswaarde gebruiken in voetbal, is vragen om foute interpreaties.

Ten eerste is het natuurlijk niet zo dat je "goals na de komma" kan maken. Een team met een xG van 2,5 in een wedstrijd had 2 à 3 keer kunnen scoren, niet 2,5 keer.

Ten tweede is het niét zo dat een speler die boven de verwachtingen presteert, dus goals/xG > 1 daarna onder de verwachtingen moet presteren en zijn goals/xG onder de 1 zal zakken. Dit misverstand staat bekend als de "gokkersmisvatting". Het is zelfs zo dat een speler die beter afwerkt dan verwacht, wellicht blijft presteren boven de verwachting, omdat hij gewoonweg beter afwerkt uit een gemiddelde kans dan andere spelers.

Een iets lastigere misvatting is dat de ploeg met hogere xG in een wedstrijd eigenlijk de wedstrijd had moeten winnen. Immers, een ploeg die vroeg op voorsprong komt, heeft minder reden om op zoek te gaan naar een doelpunt. Als daarna de ploeg op achterstand veel kansen afdwingt (hoge xG) maar toch niet scoort, kan je niet per se zeggen dat de overwinning gestolen is. Wedstrijdmanagement beïnvloedt het resultaat, naast de pure kwaliteit van doelkansen. Dit is meteen een adder onder het gras van de new deal in het gokken.

Een andere gevaarlijke valkuil is te kijken naar goals/xG. Aan de ene kant maakt een speler met goals/xG > 1 vaker een goal dan je zou verwachten op basis van de kansen. Je zou kunnen stellen dat het goede afwerkers zijn. Je kan deze maatstaf echter beïnvloeden door te streven naar een erg lage xG en dus te schieten vanuit de onmogelijkste hoeken, waarbij er toch af en toe een goal zal vallen. Intussen heb je wel talloze keren de bal aan de tegenstander geschonken. goals/xG is een bruikbare maat voor spitsen die een redelijke aantal goals hebben gemaakt.

Conclusie

Expected goals, of xG, is in eerste instantie een inschatting van een doelkans. Vandaar kan men kijken naar de kwaliteit van een speler, met name zijn vermogen om goede kansen voor zichzelf te creëren, of te schieten vanuit gunstige positie. Die maatstaf speelt een rol in de recrutering van aanvallers. Omgekeerd worden doelmannen geëvalueerd op (verwachte) tegendoelpunten (x)GA. Tot slot kan men kijken naar de xG en xGA van een team, die een maat is voor de kwaliteit van de kansen die een ploeg creëert of toestaat, over een of meerdere wedstrijden heen. Die maatstaf is vooral populair bij gokkers en gokkantoren.



Bronnen:

footystats.org/belgium/pro-league/xg
theanalyst.com/eu/2021/07/what-are-expected-goals-xg/